Newroz, baharın başlangıcı, havanın ısınması, yeşillenen bitkilerin uykusundan uyanması, insanoğlu için büyük bir fırsat ve bolluğun canlanması için kullanılır.
Onlarca ülkede kutlanılmaktadır. 2010’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 21 Mart’ı “Dünya Nevruz Bayramı” olarak kabul etmiştir. Sadece Kürtlere ait bir bayram değildir. Ukrayna, Türkiye, Afganistan, Çin, Azerbaycan kutlayan ülkelerden sadece bir kaçıdır.
Türkiye’de bir gelenek, Türk Cumhuriyetleri’nde ise resmî bayram olarak kutlanırken, 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti tarafından bayram olarak kabul edilmiştir. Selçuklu ve Osmanlı’da millî bayram olarak kutlanılmıştır.
20.21.22.23 Mart tarihlerinde kutlanır. 21 Mart aynı zamanda Ekinoks’tur ve Kuzey Yarım Küre (KYK) için Bahar başlangıcıdır. Bu tarih Güney Yarım Küre (GYK) için Sonbahar başlangıcıdır.
Bu bilgileri verdikten sonra asıl anlatmak istediğim kısıma geçmek istiyorum. Bu bölümde iki şeyi ele alıyorum…
İLKİ NEWROZ NE ZAMAN BAŞLADI? Çünkü her ulusun kendisi için bir başlangıç noktası vardır. Örneğin Kürtler’de Newroz, Demirci Kawa Efsanesi’ne dayandırır. Türklerin (Göktürklerin) Ergenekon’dan demirden dağı eritip çıkmalarını, baharın gelişini, doğanın uyanışını temsil eder.
İKİNCİSİ İSE NEDEN 21 MART EKİNOKSU YERİNE 23 EYLÜL EKİNOKS’UNDA KUTLANILMAZ? Çünkü 21 Mart KYK için sıcak dönemin (Bahar), bolluk bereketin başlangıcıdır ve bu tarih aynı zamanda GYK İçin soğuk (Sonbahar) dönemin başlangıcıdır. Bu kürelerdeki durumlar bir çelişkiye neden oluyor.
Newroz 15 bin yıl önce kutlanmaya başlandı.
Baharın başlangıcı, sıcak dönemin habercisi, bolluk ve bereketi getirir. Dikkat ettiyseniz sıcaklık artışıyla başlayan bir süreci temsil eden bir bayram Newroz.
15 bin yıl önce Dünya buzul çağdaydı. Şu anda bizler Kuaterner’deyiz. Bu dönem 2 milyon yıl sürmüştür ve sürüyor. Pleistosen ve Holosen olarak ikiye ayrılır. Holosen kabaca 15 bin yıl önce başlamıştır ve günümüzde de devam eder. Pleistosen dönemi glasiyal yani buzul dönem olarak adlandırılır. Holosen ise postglasiyal yani buzul arası dönem olarak adlandırılır. Pleistosen soğuk iken Holosen sıcaktır. Çünkü Holosen son buzul çağı Würm buzulunun bitişiyle başlamıştır.
Pleistosen dönemi insanlarının yaşam koşullarını kısaca betimlersek: Her taraf buz altında, gıda yok denecek kadar az, avcılık ve toplayıcılık yapabilecek yerler çok kısıtlı, ortam soğuk ve insanlar ısınamıyor. Bolluk bereketten eser yok kısacası. Sonra, Holosen dönemine giriyoruz ve ortam ısınmaya başlıyor. Bitkiler çoğaldıkça hayvanlar için otlaklar artıyor ve hayvanlar çoğalıyor. Böylece hem avcılık hem de toplayıcılık için bolluk bereket başlıyor. O dönemdeki insanlar bu ısınma ile birlikte Newroz Bayramı kıvamında kutlamalar yapmaları olağan bir durum. Bu nedenle Newroz’u her hangi bir ülke veya topluluğun başlattığını düşünmüyorum. Tamamen Holosen dönemi ile birlikte gelen ısınma koşullarıyla başlamıştır.
Newroz’un 21 Mart’ta kutlanması…
21 Mart dönemi GYK için tezat bir durum oluşturuyor. 21 Mart Kuzey Kutbu için Bahar’ı getirirken Güney Kutbu için Sonbahar’ı başlatır. Bu tezatlık için şöyle bir çıkarım yapıyorum. İlki, buzul dönemler daha çok karasal kütlenin yoğun olduğu KYK’de olmuştur. Bu nedenle en çok etkilenen kitleler bu küredeki insanlardır. Bir diğer neden ise, bu zamanda KYK’de yaşayan insanların daha fazla olmasıdır. İlk medeniyetlerin çoğunlukla KYK’de olması bunu destekler nitelikte. Bu nedenle Newroz’un 21 Mart’ta kutlanılması anlaşılabilir bir çıkarım.
Berin Boğazı’nın buzul çağlarda donması ile insanlar Amerika kıtasına geçmiştir. Buzul dönemde deniz seviyesinin alçaldığını da söylemeden geçmeyelim.
- Kuzey Afrika’da (Mısır)
- Anadolu Yarımadası’nda (Akdeniz Uygarlıkları)
- Asya Kıtası’nda (Hindistan, Çin, Mezopotamya)
- Orta Amerika’da (Aztek, Maya)
- Güney Amerika’da (İnka) kurulmuştur
